Tekst en foto’s door Britt Moons
Begin 2025 heeft journalistiek-student Britt Moons uit Odijk voor haar studie een reportage gemaakt bij de Huiskamer van Odijk over het belang van vrijwilligerswerk. Britt liep mee op een woensdagochtend in het dorpshuis en sprak met bezoekers en vrijwilligers. Daarnaast heeft zij zich ook verdiept in landelijke ontwikkelingen in vrijwilligerswerk, dit heeft zij samengevoegd in haar eindopdracht. Lees hieronder of op haar website de volledige reportage .
Vrijwilligers zijn de ruggengraat van een hechte samenleving. Ze verbinden mensen, versterken betrokkenheid en dragen bij aan meer zorg voor elkaar. Toch zijn vrijwillige posities steeds lastiger te vullen. Hoe belangrijk is een actieve vrijwilligersgemeenschap voor de sociale cohesie in een gemeenschap?
Woensdagochtend bij het dorpshuis in Odijk is het flink druk. Om 10:00 openen de deuren van de Huiskamer van Odijk. Mensen kunnen koffiedrinken, handwerken en binnenlopen met hun digitale vragen. De eerste groepjes lopen meteen binnen, de vrijwilligers zetten de koffieautomaat aan en de geur van filterkoffie vult de zaal. De koffiehoek bestaat uit een aantal kleine tafels, een lange bank en wat stoelen. Daar zitten een aantal vaste bezoekers, anderen komen sporadisch, wanneer ze de gezelligheid nodig hebben. Paul, een van de vaste bezoekers, vertelt dat hij graag afwisselt met wie hij wekelijks spreekt. ‘Dat vind ik leuk, zo leer je iedereen een beetje kennen.’
Aan de andere kant van de ruimte bevindt zich de grote breitafel. De verschillende kleuren wol rollen over de tafel terwijl er druk gebreid en gehaakt wordt. Tijdens het knutselen wisselt de grote groep dames de laatste nieuwtjes uit het dorp uit. ‘Er wordt hier vaak wel meer gekletst dan gewerkt,’ lacht een van de dames, terwijl ze stevig door blijft haken. ‘Al kan het soms ook wel echt muisstil zijn, dan is iedereen juist heel druk bezig.’ De leeftijden aan de breitafel variëren. Van oudere dames en jonge kindjes, tot nieuwe inwoners van Odijk die opzoek zijn naar een praatje om de Nederlandse taal beter te leren.
Deze ontmoetingsplek draait bijna volledig op vrijwilligers. Irene de Kruijf is al acht jaar betrokken bij de Huiskamer van Odijk als vrijwilligerscoördinator. Zij is de enige betaalde kracht die de organisatie heeft. ‘Er zijn zo’n 120 vrijwilligers. Dat schommelt een klein beetje, maar het is redelijk constant. Het gaat van vrijwilligers die wekelijks heel erg druk zijn, tot vrijwilligers die twee keer per jaar een stapel post bezorgen voor de digibeten. En alles wat er tussenin zit.’
Een van de tafels waar een vrijwilliger aan zit, ligt vol met stiften en ander werkgerei. Hij is druk bezig met het ontwerpen van persoonlijke verjaardagskaarten voor de vele andere vrijwilligers bij de Huiskamer van Odijk. Echter zijn er landelijk op veel plekken niet genoeg vrijwilligers.
Volgens cijfers van het CBS is het aantal mensen wat vrijwilligerswerk wil doen sterk gedaald na de coronacrisis. Deze daling kan een gevolg zijn van dat vrijwilligerswerk tijdens corona een periode stil heeft gelegen. Daarnaast denkt vrijwilligerscoördinator Irene dat het komt door de dagelijkse drukte die weer terug is. ‘Wij zijn als mensen natuurlijk superdruk. Dus de tijd die we beschikbaar hebben voor vrijwilligerswerk wordt steeds kleiner. Ik denk dat tijd een enorme drempel is.’
Mensen vinden het dus lastig om zich te binden aan een standaard aantal uren vrijwilligerswerk in de week, het flexibel inrichten van vrijwilligerswerk zou al meer vrijwilligers naar voren brengen. Er vindt inmiddels wel weer een stijging plaats in het aantal vrijwilligers in Nederland. Vrijwilligerswerk zorgt namelijk voor een grote mate van sociale cohesie in een gemeenschap. Als mensen zich vrijwillig inzetten voor een ander en voor de samenleving, ontstaat er begrip voor elkaar. Vrijwilligers zijn noodzakelijk, zij zijn het cement van gemeenschappen.
Een van die vrijwilligers die er wel graag druk mee is, is Josien Spijkers. Zij loopt opgewekt door het dorpshuis om als gastvrouw alle gasten te voorzien van een kopje koffie met een koekje. ‘Ik heb als gepensioneerde vrije tijd over. Ik ben vroeger verpleegkundige geweest, dus ik vind dit heel leuk. Na twee keer kijken hoe het was, wist ik: dit vind ik leuk om te doen!’ Ondanks dat ze druk rondloopt om elke gast te voorzien van drinken stopt ze regelmatig eventjes om een praatje te maken met iemand. ‘Wat ik zelf belangrijk vind, is oren en ogen openhouden. Speelt er ergens iets bij iemand? Dit kan ziekte zijn, of het kan iets met de kinderen zijn. Ik vind het belangrijk om daar wel op te letten, ook buiten hier.’ Ze benadrukt dat vrijwilligerswerk niet alleen tijdens de activiteit zelf is, het brengt ook sociale verbinding daarbuiten met zich mee. ‘Doordat ik hier vrijwilliger ben, herkennen mensen mij. Ik kom vaak in de lokale supermarkt meer te weten dan hier, dan spreek je de mensen namelijk een-op-een. Ook buiten hier blijf ik die contacten houden.’
Vrijwilligerswerk biedt niet alleen hulp aan mensen, maar draagt ook bij aan het welzijn van de vrijwilliger zelf. Onderzoek van klinisch en forensisch psycholoog Phil Watts wijst uit dat vrijwilligerswerk een gevoel geeft van voldoening en zingeving. Het helpt om stress te verminderen en bevordert sociale interacties. Irene de Kruijf bevestigt dit, ‘vrijwilligerswerk zorgt voor een goed gevoel, iets bijdragen aan de samenleving en iets goed doen voor een ander.’ Het gevoel van voldoening is duidelijk merkbaar tijdens deze ochtend. ‘Altijd als ik hier ben, ga ik aan de slag en is het meteen leuk, ook als ik weleens geen zin heb. Over het algemeen zie je hier namelijk gewoon veel vrolijke mensen en heb je leuke contacten door dit soort dingen,’ vertelt gastvrouw Josien met een grote lach op haar gezicht. Daarnaast kan vrijwilligerswerk ook de levenskwaliteit verhogen. Mensen die zich vrijwillig inzetten hebben vaak een lager stressniveau en ervaren een groter geluksgevoel. Het gevoel van voldoening speelt daarbij een rol.
Marianne de Jong, een van de aanwezigen, heeft haar hele leven veel vrijwilligerswerk gedaan. ‘Het gaf mij heel veel voldoening,’ vertelt ze terwijl ze zichtbaar geniet van haar kopje koffie. ‘Ik vond al mijn vrijwilligerswerk heel erg leuk, maar nu is het mijn tijd om te genieten.’ Haar woorden tekenen hoe vrijwilligerswerk gedurende het leven een andere betekenis kan krijgen. Van actief inzetten naar genieten van de gemeenschap die is opgebouwd.
De ochtenden draaien niet alleen om de bijeenkomsten zelf. Het is een plek waar nieuwe verbindingen ontstaan die doorwerken in het dagelijks leven van zowel de bezoekers als de vrijwilligers. ‘De ontmoetingsmomenten zijn mooi, maar het is nog veel mooier dat mensen elkaar daar leren kennen. En als je later op straat loopt, je hondje uitlaat of boodschappen doet, dat je elkaar weer tegenkomt en het gesprek dan ook met elkaar aangaat,’ vertelt Irene. In Odijk groeit de sociale cohesie dus door initiatieven als de Huiskamer. Bij de lokale supermarkt maken de mensen die elkaar ontmoeten in de Huiskamer graag een praatje. Het boodschappen doen duurt zo wat langer, maar dat neemt iedereen voor lief.
Het zorgt niet alleen voor verbinding, maar biedt ook een laagdrempelige manier om nieuwe vaardigheden te leren. Een van de nieuwe vaardigheden die in de Huiskamer wordt ontwikkelt is de Nederlandse taal. Een groepje vrouwen die de Nederlandse taal nog niet machtig is, zijn met hun tas vol wol elke week van de partij. Voor hen is het een laagdrempelige plek, waar ze Nederlands kunnen spreken. Dit soort kruisbestuiving versterkt de sociale structuur van het dorp. Zo ontstaat er wederzijdse tolerantie en meer begrip voor elkaar.
Tussen het breien, kletsen en koffiedrinken door, gaat er een kaartje rond over de tafels. Iedereen schrijft zijn of haar naam erop voor een zieke dorpsgenoot. ‘Zo laten we elkaar weten dat we aan elkaar denken,’ vertelt Josien. Het is een klein, maar krachtig gebaar dat de saamhorigheid in de groep goed laat zien. Terwijl de kaart rondgaat, ontstaat al snel het gesprek over de gezondheid van de dorpsgenoot en betuigen mensen hun steun. De grote hoeveelheid vrijwilligers bij de Huiskamer van Odijk zorgt voor een actieve vrijwilligers gemeenschap. Hierdoor is er in Odijk een levendige gemeenschap ontstaan, waarin oprechte aandacht voor elkaar centraal staat. Het is een plek waar de sociale cohesie duidelijk zichtbaar is.